نمایشگاه «در جستجوی گمشده» که به نمایش آثار فریده لاشایی و بخشی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران اختصاص داشت، شامگاه گذشته پنجشنبه ۶ اسفندماه همزمان با سومین سالگرد درگذشت فریده لاشایی هنرمند نقاش در موزه هنرهای معاصر تهران به کار خود خاتمه داد.
در این مراسم مجید ملانوروزی مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد، احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران و هنرمندانی از جمله ناصر تقوایی، تهمینه میلانی، یعقوب امدادیان، کامران عدل و...حضور داشتند.
وجود جوهره مهربانی در آثار لاشایی
اولین سخنران این مراسم احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران بود که در سخنانی با اشاره به گفته های مانلی کیکاووسی فرزند فریده لاشایی گفت: مانلی کیکاووسی به من گفت که با برگزاری این نمایشگاه توانسته است، حسی را که به مادرش داشته به بازدیدکنندگان انتقال دهد و به این ترتیب نسبت به او ادای احترام کند که این حس بسیار زیبایی است.
وی با اشاره به آثار فریده لاشایی یادآور شد: در آثار فریده لاشایی علاوه بر شکل گیری مراحل خلاقیت ذهنی، جوهره مهربانی وجود دارد و این ویژگی حتی در آثاری که متأثر از جنگ ویتنام خلق کرده است، نیز وجود دارد.
مسجدجامعی همچنین گفت: باید از مانلی کیکاووسی برای برپایی این نمایشگاه تشکر کنم چرا که روایتی واقعی از مادرش ارائه کرده است.
وی در ادامه به آثار فریده لاشایی اشاره ای کرد و افزود: اگر چه در این نمایشگاه آثار ضعیف از فریده لاشایی نیز دیده می شود اما در کل نمایشگاه شخصیت ویژه این هنرمند را به نمایش گذاشته و می توان دریافت که زمینه شکل گیری این آثار در ذهن هنرمند چگونه بوده است.
مسجدجامعی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که ایران به عنوان نماد فرهنگ و هنر شناخته شده است، در ادامه به برگزاری نمایشگاهی از آثار هنرمندان ایرانی در خارج از ایران اشاره کرد و گفت: بعد از برجام، آقای ملانوروزی و همکارانشان اقداماتی را در زمینه برگزاری نمایشگاهی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در دیگر کشورهای دنیا انجام داده اند که شامل ۳۰ اثر از هنرمندان ایرانی و ۳۰ اثر از هنرمندان خارجی است و اولین نمایشگاه آن نیز در آلمان برگزار خواهد شد.
در ادامه این مراسم، مسجدجامعی جای خود را به رعنا فرنود هنرمند نقاش داد تا درباره دوست نزدیکش زنده یاد فریده لاشایی سخن بگوید.
انتزاع و از آن خودسازی دو ویژگی آثار لاشایی است
رعنا فرنود با اشاره به آثار فریده لاشایی، طبیعت را موضوع اصلی نقاشی های او ذکر کرد و انتزاع و از آن خود سازی را نیز دو ویژگی قابل بررسی در آثار او دانست.
وی افزود: گرایش به انتزاع در طبیعت پردازی، پیش از لاشایی و با ظهور اولین هنرمندان نوگرای ایران آغاز شد که در این زمینه آثار سهراب سپهری به لحاظ فرم و فضا بیش از دیگران به آثار لاشایی نزدیک است و البته از نظر نقطه شروع، تکنیک و نتیجه‌گیری تفاوت قابل توجهی با هم دارند.
فرنود در ادامه سخنانش به ویژگی های نقاشی های فریده لاشایی اشاره کرد و یادآور شد: برخلاف مدرنیست های ایرانی، لاشایی برای تجرید طبیعت با آن روبه‌رو نمی‌شد بلکه با فاصله گرفتن از آن به تاریخ و حافظه رجوع می‌کند و با ایجاد تصاویری آشنا بیننده را به خاطره شخصی خود نزدیک‌تر می‌کند.
این هنرمند نقاش تأکید کرد: این بخش از آثار فریده لاشایی قرار نیست بیانگر کلیت سهمگین یا شکوهمند طبیعت باشد. شاید هنرمند می‌خواهد تصویر ذهنی فرار و در معرض آسیب زمان را از میان طبیعت وحشی به فضای اهلی و قابل کنترل بکشاند و حس امنیت را در پروسه مرور گذشته و به خاطرسپاری حال منتقل کند.
وی همچنین افزود: لاشایی بدون رجوع به طبیعت آن را انتزاعی می‌کند و منشاء حرکت او در طبیعت خاطره است که این خاطره از جنسی است که در تمام دوران حرفه‌ای او تکرار شده است.
فرنود با اشاره به فضایی نابسامان و بحرانی در آثار لاشایی بیان کرد: به نظر می‌رسد فریده لاشایی در جست‌وجوی فضایی آشنا، در نهایت به فضایی نابسامان و بحرانی دست می‌یابد. فضایی که نه خط زمانی و نه مرکزی ثبات دهنده دارد. او بحران را نه در خارج از خود بلکه در درون خود جست‌وجو می‌کرده است.
فرنود، شیوه کار لاشایی را فی البداهه و مشابه جریان سیال ذهن ذکر کرد و در زمینه اهمیت به فضای خالی، بی‌مرکزی، پراکندگی فرم در کمپوزیسیون و رجوع به طبیعت، آثار این هنرمند را مشابه فرهنگ تصویری خاور دور دانست.
این هنرمند نقاش درباره ویژگی نور در آثار لاشایی نیز توضیح داد: منبع نور در نقاشی‌های فریده لاشایی نه از بیرون، بلکه از درون اثر نشأت می‌گیرد و هنرمند می‌کوشد با افزودن ضربات حسی و رفتار برنامه‌ریزی نشده از جز به کل و از تصویر به معنا جهان خود را بیان کند که در نهایت پروسه خلق اثر بیش از نتیجه نهایی آن حائز اهمیت می شود.
لاشایی به عنوان روشنفکر به وقایع پیرامون خود واکنش داشت
مرجان تاج‌الدینی، پژوهشگر تاریخ هنر، سخنران بعدی این مراسم بود که درباره هنر مدرن ایران گفت: هنر مدرن نوعی تلاش هنرمندان برای خلق یک زبان و هویت شخصی بود که به واکنش‌های مختلفی در جامعه هنری منجر شد و برای من این تلاش با مفهوم یک مبارزه همراه بوده است. به ویژه از سوی کسانی که آثارشان به سبک‌های غربی دوران خود شباهت بیشتری داشت و این ویژگی در آثار فریده لاشایی پررنگ است، چرا که به سبک اکسپرسیونیست انتزاعی کار می کند.
وی افزود: لاشایی اگر چه در عمل به سبک اکسپرسیونیست انتراعی کار می‌کند، اما خودش تاکید دارد که منتسب به هیچ سبکی نیست.
این پژوهشگر با اشاره به تأثیر مسائل سیاسی و اجتماعی در آثار این هنرمند یادآور شد: لاشایی در همه مصاحبه هایش تکرار می کند که سیاسی نیست و خود را متعلق به جنبش سیاسی خاصی نمی دانست اما به عنوان روشنفکر نسبت به اتفاقات اطرافش واکنش داشت. همان طور که دو سال را در زندان دوران پهلوی گذراند و این تأثیر را با اشاره به خاطرات سیاسی او در رمان «شال بامو» می بینیم. یا ارادتی را که نسبت به دکتر مصدق داشت، می توان در آثار او مشاهده کرد.
وی تصریح کرد: تأثیرگذاری و دغدغه او نسبت به مسائل سیاسی در آثار نقاشی اش به جایی می رسد که در دوره ای به این تردید و شک می رسد که نقاشی کند یا نکند و در دوره جنگ نیز از برگزاری نمایشگاه نقاشی خجالت می کشد اما با این حال نمایشگاه آثار نقاشی او در زمان بمباران تهران، استقبال بسیار زیاد مردم را در پی دارد.
لاشایی انسانی چندوجهی بود
ناصر تقوایی فیلمساز و از دوستان فریده لاشایی نیز در این مراسم حضور داشت که در سخنانی درباره این هنرمند گفت: برخی از آدمها دامنه نفوذ افکارشان بعد از خودشان نیز دوام می آورد که این فقط مرتبط با آثارشان نیست بلکه از زندگی آن نشأت می گیرد.
تقوایی، از فریده لاشایی به عنوان انسانی چند وجهی یاد کرد و افزود: فریده انسانی چندوجهی بود که در همه زمینه‌ها از جمله نقاشی، نویسندگی و تئاتر خیلی خوب کار می‌کرد.
این کارگردان سینما با بیان این که مردان کشور ما به اندازه کافی نوشته و سخن گفته اند، تأکید کرد: وقت آن است که زنان سرزمین ما هم زبان باز کنند به سخن درآیند چرا که فرصت نوشتن و سخن گفتن هنوز به دست زنان کشور ما نیفتاده است.
وی افزود: تعداد زنانی که در این زمینه فعالیت داشته اند، بسیار معدود است، از جمله فریده لاشایی، فروغ فرخزاد و سیمین دانشور که البته همان‌ها نیز جایگاه والایی را در قلب ما ایرانی ها دارند و به دلیل نوع فعالیتی که داشتند، فراخی اندیشه و جهان‌بینی وسیعشان، از خاطره ما ایرانی ها محو نشدنی هستند.
وی افزود: زنان سرزمین ما با وجود تعداد اندکی که در زمینه هنر فعالیت داشتند و برخلاف همه دشواری‌های که وجود داشت، توانسته اند جای مهم‌تری را به خود اختصاص دهند. افکار آنها فقط مختص خودشان است و از جایی برداشت نشده است و یک نیروی خالصی در آنها می‌جوشد.
این کارگردان سینما همچنین ابراز امیدواری کرد که مسیر رشد فرهنگی برای زنان و دختران سرزمین ما قطع نشود و در ادامه بیان کرد: با نوشتن می‌خواهیم ببینیم چقدر انسان و جهان پیرامون خود را می‌شناسیم و این اولین نیروی محرکه‌ای است که انسان را به نوشتن وامی‌دارد.
وی افزود: کار هنری از هر نوعش یک کار تمام وقت است که باید به زندگی روزمره انسان تبدیل شود و آن وقت است که این جوشش اتفاق می‌افتد.
تقوایی با اشاره به فعالیت زنان در زمینه های مختلف هنری تصریح کرد: با وجود آن که تعداد هنرمندان مرد کشور ما بسیار بیشتر از خانم‌هاست، اما گاهی درخششی که در کار خانم‌ها می‌بینم در مردها حتی خودم سراغ ندارم.
این کارگردان سینما در ادامه با بیان این که افکار زنانه در آینده می تواند جامعه ما را تغییر دهد، تصریح کرد: چند سالی است که فرصتی برای ابراز عقیده زنان حتی در سیاست بوجود آمده است اما به نظر من هنوز به آن آماری که باید برسد، نرسیده است.
تقوایی با تأکید بر این که جامعه ما هنوز مردسالار است، افزود: خیلی افکار زنانه در راه است که در آینده می‌تواند جامعه ما را تغییر بدهد چرا که دوران سالاربازی از بین رفته است و زنان کشورمان حتی در شعر، نقاشی، نویسندگی جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده اند و اگر چه ادعای مردان بر هوشمندی همیشه بیشتر بوده است اما زنان ما در اجتماع هوشمندترند و شاید تعداشان به اندازه مردها نباشد، اما از آنها قوی‌تر هستند و بنابراین ما به جنبش خانم‌های ایرانی نیاز داریم.
تقوایی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تأثیرگذاری فریده لاشایی یادآور شد: بچه ها در دامان مادرانشان بزرگ می شوند و یکی از این مادرها فریده لاشایی بود که امیدوارم دخترش به اندازه کافی از او یاد گرفته باشد.
وی همچنین از لاشایی به عنوان یک زن جامع الاطراف یاد کرد و ادامه داد: فریده لاشایی دوست نمونه ای بود و در سفرهایی که به همراه او و خانواده ام به کویر داشتیم، او را یک زن جامع الاطراف یافتم که تعصبی نداشت و در کارهایش بسیار تنوع طلب بود.
از خودم ناراحتم که فیلم زندگی فریده لاشایی را نساختم
این کارگردان سینما با بیان این که لاشایی از او خواسته بود درباره زندگی و آثارش فیلمی بسازد، گفت: متاسفم که نتوانستم خواسته فریده لاشایی را به انجام برسانم.او دوست داشت از زندگی و کارش فیلمی بسازم و من از این که نتوانستم به موقع آن را انجام دهم، خودم را نفرین می کنم چرا که زمانی آماده انجام آن شدم که دیگر فریده در میان ما نبود.
وی افزود: شاید یک روز بتوانم با کمک همسرش و خاطراتی که از او به جای مانده است، این کار را به سرانجام برسانم که البته اگر چه فرصت اصلی را از دست داده‌ام، اما فکر می‌کنم آن‌قدر با توجه به گستردگی افکار او، هیچ وقت برای معرفی این هنرمند دیر نیست.
تقوایی در ادامه گفت: ای کاش او وقت بیشتری برای خلق اثر داشت. اگر چه همین آثار او نیز دنیای متفاوتی داشت، دنیایی که قبلا آن را کشف نکرده بودم.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: تاریخ ما پر از هنرمندانی است که بعد از مرگشان کشف شدند و امیدوارم فریده لاشایی هم روزگاری به جایگاهی که شایسته آن است، در جامعه هنری برسد.
فریار جواهریان هنرمند معمار و نمایشگاه‌گردان نمایشگاه «در جستجوی گمشده» نیز در ادامه این مراسم در سخنانی از فریده لاشایی به عنوان یک دوست عزیز یاد کرد و دلیل برگزاری این نمایشگاه را همین دوستی ذکر کرد.
او در ادامه به ذکر خاطراتی از دو هنرمند فقید فریده لاشایی و هادی میرمیران هنرمند معمار پرداخت.
نوشتن عشق بزرگ مادرم بود
مانلی کیکاووسی، فرزند فریده لاشایی آخرین سخنران این مراسم بود که پشت تریبون قرار گرفت و گفت: هدف از برگزاری این نمایشگاه فقط قدردانی از مادرم نبود بلکه نمایش آثار فریده لاشایی در میان مخاطبان و مردم بود تا بتوانند درباره این هنرمند قضاوت کنند.
وی با اشاره به تشکیل بنیادی به نام فریده لاشایی افزود: بخش کوچکی از این بنیاد به حفظ و نگهداری آثار فریده و همچنین پشتیبانی از برگزاری نمایشگاه های این هنرمند اختصاص دارد.
کیکاووسی، نوشتن را عشق بزرگ فریده لاشایی ذکر کرد و گفت: نقاشی کردن برای مادرم راهی برای گذران زندگی بود و عشق بزرگتر او نوشتن بود.
وی با اشاره به فعالیت بنیاد فریده لاشایی تصریح کرد: امیدوارم بنیاد فریده لاشایی بتواند در زمینه نویسندگی هم فعالیت داشته باشد و در حد بضاعت خود بتواند از نویسندگان جوان حمایت کند.
وی افزود: با تمام تلاش هایی که صورت گرفت، این نمایشگاه کاستی‌های خودش را هم داشت که یکی از این کاستی ها، زمان برنامه‌ریزی برای نمایشگاه بود و امیدوارم این فرصت را داشته باشیم که برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی برای این فعالیت ها داشته باشیم
