هفده شوال؛ روزی که حضرت علی(ع) با عمر بن عبدود، پهلوان معروف عرب مبارزه کرد و او را شکست داد به عنوان روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای نامیده شده است. این روز توسط شورای فرهنگ عمومی تصویب شده و به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. این مناسبت فرهنگی می تواند بهانه خوبی برای احیا و ترویج اخلاق مداری و فرهنگ جوانمردی در کشور و هدیه ای معنوی به مردم جهان باشد.
زورخانه ها در دوران باستان در مکان هایی همچون سرداب یا عبادتگاه ساخته می شد اما پس از ظهور اسلام و پس از حمله مغول، در قرن هفتم زورخانه ها به شکل امروزی ایجاد شد و براساس برخی منابع، نخستین زورخانه توسط پوریای ولی پایه گذاری شده است. درب ورودی زورخانه ها معمولا کوچکتر از درهای معمولی طراحی شده است تا از این طریق افراد برای ورود با حالت خضوع سر خود را خم کرده و وارد شوند. همچنین سقف زورخانه ها بلند و گنبدی شکل است.
گود زورخانه نیز به شکل هشت ضلعی به قطر 10 متر ساخته می شود که 70 سانتی متر پایین تر از سطح کف سالن زورخانه قرار دارد همچنین در فضای اطراف گود، سکوهایی برای تماشاچیان و جایگاهی مخصوص برای وسایل و ابزار ورزشی در نظر گرفته شده است.
وسایل مورد نیاز ورزش باستانی که اکنون در زورخانه ها مورد استفاده قرار می گیرد شامل سنگ، تخته شنا، میل و کباده است.
همچنین در زورخانه ها محلی تحت عنوان «سردم» ساخته می شود تا مرشد بتواند با تسلط به فضای گود مقدس رسم تشریفات و آداب تعارف های زورخانه ای را در حق مستمعین داخل و خارج ادا کند. معمولا «سردم» را با پرهای طاووس و قو تزئین می کنند زیرا در گذشته از این پر ها در کلاه خود جنگویان و سرداران جنگی مورد استفاده قرار می گرفت.
معمولا در بالای سر مرشد یک یا چند زنگ آویخته شده است که برای هماهنگی هرچه بیشتر ورزشکاران و مرشد و تعویض چشمه های ورزشی به کار می رود و جنس آن از مس است. مرشد زمان ورود یک شخص والامقام یا ورزشکار برجسته و پیشکسوت به محیط زورخانه زنگ را به صدا در می آورد و ضربه ای به ضرب خود وارد می کند و اشعاری مناسب و حماسی در مدح میهن دوستی و یا اولیاء اله می سراید.
ضرب یا طبل مرشد نیز شبیه تنبک ولی از جنس سفال است که دهانه بزرگ آن با پوست نازک دباغی شد و مرشد با نواختن آن با ریتمی مشخص حرکات ورزشی را آهنگین و هماهنگ می کند. در گذشته مرشد لنگی بر روی شانه های خود می انداخت اما امروزه غالباً با پیراهن ورزشی، جلیقه باستانی و شلوار بلند چرمی یا مخملی بر روی سردم می نشینند. همچنین ورزشکاران نیز در گذشته شلوار لنگی را بر روی پیژامه می بستند و «نطعی» شلواری از جنس پارچه ضخیم است که بر روی آن نوارهای رنگی یا سفید بته جقه نقش بسته و دورکمر و زانو های آن از جنس چرم است.
در این میان شهرداری مشهد نیز در راستای احیا و توسعه ورزش‌های کهن و باستانی در محلات شهر گام برداشته است در حالی که اقدامات شرداری در ان زمینه جزو وظایف ذاتی این نهاد نبوده اما شهرداری به جهت مسئولیت اجتماعی خود و درخواست پهلوانان و مردم اقدام به کار کرده است.
در حال حاضر در شهر مشهد دو مجموعه گود ورزش های باستانی رستم دستان در منطقه پنج و گود کشتی با چوخه شهید بابانظر در منطقه چهار توسط شهرداری مشهد احداث شده است.
حسین عبداله زاده، شهردار منطقه5، در خصوص گود ورزش های باستانی رستم دستان اظهار کرد: گود ورزش‌های باستانی رستم به مساحت ۴۰۰ مترمربع و با اعتبار ۶ میلیارد ریال در اواخر بهمن ماه سال گذشته در خیابان شهید آوینی افتتاح شده است.
وی افزود: یکی از اهداف احداث این زورخانه، احیای سنت‌های ملی و آیین‌هایی است که در آن‌ها اخلاق و انسانیت و جوانمردی متبلور شده است و امیداریم این زورخانه نیاز مردم به این ورزش باستانی را رفع کرده باشد.
استقبال خوب مردم از گود ورزش های باستانی«رستم دستان»
عبدالله زاده در خصوص فرهنگ پهلوانی و ورزش های زورخانه ای بیان کرد: زورخانه و فرهنگ پهلوانی جزو ورزش های ملی، سنتی و اجدادی ما است و خوشبختانه از زمانی که گود زورخانه رستم دستان در اواخر بهمن ماه سال گذشته توسط شهرداری مشهد افتتاح شد، شاهد استقبال بسیار خوب مردم از این گود هستیم.
در ادامه حمید دباغ مرشد ورزش های پهلوانی در خصوص آشنایی شهروندان و اهالی با این گود بیان کرد: زورخانه به دلیل شیوع ویروس کرونا تعطیل شده است اما قبل از آن هر شب میزبان حدود ۳۰ الی ۴۰ نفر نوجوان، جوان و افراد بالای ۷۰سال بوده ایم.
مرشد ورزش های پهلوانی خاطرنشان کرد: این ورزش تاثیرات بسیار مثبت در افزایش روحیه، اخلاق، فرهنگ و مرام پهلوانی در نوجوانان و جوانان دارد و اگر ورزشکاران نیز با این فرهنگ و مرام آشنا شوند نتایج بسیار خوبی را بر جای خواهد گذاشت زیرا ورود به این گود و آغاز ورزش نیازمند وضو است.
ابزار آلات مورد استفاده در ورزش های باستانی برگرفته از ادوات جنگی در گذشته است
دباغ تصریح کرد: ابزار آلات مورد استفاده در این ورزش برگرفته از ادوات جنگی در گذشته است به عنوان مثال «کباده» نماد کمان، «تخت شنا» نماد شمشیر، «ضرب» یا طبل مرشد نماد «مارش» های جنگی و «میل» نماد گرز است.
وی اضافه کرد: همچنین مرشد شخصی است که شعرهای پند آموز را در مدت زمان ورزش پهلوانان برای آنان می خواند و این کار ریشه در ۲۰۰ سال گذشته و زمان پوریای ولی دارد.
یکی دیگر از اقدامات شهرداری مشهد در راستای احیای فرهنگ پهلوانی و ورزش های زورخانه ای احداث اولین گود مدرن و استاندار ایران در خیابان بابا نظر است.
گود کشتی با چوخه شهید بابانظر؛ اولین گود مدرن و استاندار در ایران
غلامرضا غلامی، شهردار منطقه چهار در خصوص گود کشتی با چوخه شهید بابانظر اظهار کرد: این گود دارای قدمتی بالغ بر 50 سال است که فراخور زمان تعطیل شده بود اما با توجه به درخواست های مکرر پهلوانان و پیگیری هایی که توسط شهرداری منطقه صورت گرفت، توانستیم در سال 97 مجدد این گود را راه اندازی کنیم و به دلیل استقبال بسیار خوب پهلوانان و مردم از این زورخانه طرح توسعه گود را نیز آغاز کردیم و توانستیم گودی با استاندارد و تمامی امکانات را ایجاد کنیم.
وی افزود: اولین گود مدرن و استاندارد ایران در زمینی به مساحت پنج هزار متر مربع با هزار و 400 متر مربع فضا برای گود کشتی و با اعتبار 30 میلیارد ریال در شهید بابانظر ۶۱ جنب بوستان ۲۰ هکتاری بهشت به بهره برداری رسیده است.
امکان اجرای همزمان سه مسابقه کشتی
شهردار منطقه چهار بیان کرد: در حال حاضر در این گود امکان اجرای همزمان سه مسابقه کشتی وجود دارد و دارای جایگاه استاندارد تماشاگران با ظرفیت سه هزار نفر، رختکن ویژه پهلوانان، سرویس بهداشتی مخصوص تماشاگران و پهلوانان، حمام، جایگاه ویژه تماشاگران، اتاق داوران، اورژانس، فوریت‌های پزشکی، سالن VIP، اتاق مانیتورینگ، سیستم اداری و ... همراه با دسترسی‌های ویژه برای معلولین است.
غلامی خاطرنشان کرد: قبل از شیوع ویروس کرونا هر جمعه از ساعت 2 الی 6 عصر در این گود مسابقات مختلف برگزار می شد و پهلوانان و تماشاچیانی از شهر های مختلف استان همچون فریمان، تربت جام، کلات، چناران، شیروان، قوچان و... در این مکان حضور پیدا می کردند.
وی اضافه کرد: این گود به همت شهرداری مشهد ساخته شده است و در حال حاضر توسط هیات امنایی متشکل از پهلوانان اداره می شود و شهرداری تنها بر کار آنان نظارت دارد.
اولین گود گشتی چوخه سنتی در شمال خراسان
در ادامه حسن شیدا، مسئول هیات امنا گود شهید بابانظر تصریح کرد: گود بابانظر، اولین گود گشتی چوخه سنتی در شمال خراسان است و این ورزش ریشه در رگ خون خراسانی ها دارد. در گذشته این گود خاکی بوده است و با همت پهلولانان و شهرداری منطقه بعد از 24 توانستیم این گود را احیا کنیم.
مسئول هیات امنا گود شهید بابانظر گفت: در حال حاضر این گود تنها گود استاندارد در ایران است و هر هفته پذیرای پهوانان از اقصی نقاط استان خراسان است.
پهلوانی با قهرمانی تفاوت دارد
شیدا عنوان کرد: قهرمان کسی است که موفق به کسب عنوان در مسابقات شود اما پهلوان دارای منش هایی همچون؛ فروتنی، گرفتن دست مستضعفین و.... است که نمونه بارز این خصوصیات را می توان در جهان پهلوان پوریای ولی مشاهده کرد به همین دلیل پهلوانی با قهرمانی تفاوت دارد و امیدوارم روزی شاهد استفاده قهرمانان از منش پهلوانی باشیم.
وی اضافه کرد: در حال حاضر گود کشتی چوخه بابانظر از استقبال بسیار خوبی برخوردار شده است و به جرئت می توان گفت که تماشاچیان بیشتری از ورزش فوتبال دارد زیرا هر ماه چهار مسابقه در این گود برگزار می شود و هر مسابقه تقریبا دو هزار تماشاچی دارد و بعضا با کمبود جا برای نشستن مواجه هستیم اما مردم با این شرایط در سرما و گرما در این مسابقات حضور پیدا می کنند زیرا عاشق این ورزش هستند.
حوریه جمالی پور
