براین اساس عصر ما ممکن است شاهد وضعیتی مشابه در 65 میلیون سال قبل باشد که درپی برخورد شهاب سنگی عظیم، کره زمین به مدت یک‌سال‌ونیم در حالت تاریکی قرار گرفت. این رویداد تغییرات بسیار زیادی را در زیست کره‌زمین به وجود آورد که انقراض دایناسورها از جمله آن‌ها بود. به گفته محققان انرژی حاصل از این برخورد مقادیر بسیاری از خاکستر و گوگرد را در استراتوسفر زمین قرار داد که این امر سبب شد سیاره زمین تا مدت‌ها از دریافت نور خورشید محروم شود. این پدیده اکوسیستم‌های طبیعی زمین را تحت‌تاثیر قرار داد و درنهایت موجب نابودی سه چهارم از موجودات و ساکنان سیاره زمین شد.
در عصر حاضر اما گرمایش زمین و استفاده بی‌رویه از انواع آفت‌کش‌ها، اکوسیستم زمین را درشرایط مخاطره‌آمیزی دیگری قرار داده که این‌بار جمعیت حشرات را هدف گرفته است. محققان می‌گویند از آن‌جا که حشرات به‌عنوان غذا برای موجودات دیگر همچنین واسطه گرده‌افشانی، انتقال، بازیافت موادمغذی، برگرداندن آن به خاک و دیگر عناصر طبیعت‌اند، نقشی بنیادین و غیرقابل جایگزین برای عملکرد بهتر اکوسیستم‌های طبیعی تمامی‌گونه های دیگر جانوری و گیاهی دارند.
بررسی‌هایی که اخیرا در مجله Biological Conservation منتشر شده، تاکید دارد که گسترش فعالیت‌های کشاورزی به‌ویژه استفاده بی‌حدو مرز از انواع آفت‌کش‌ها، گسترش شهرنشینی و تغییرات آب‌و هوایی از عوامل اصلی در بروز این فاجعه جهانی‌اند. بعضی عوامل بیولوژیکی مانند مهاجرت یا ورود گونه‌های متجاوز و عوامل بیماری زا ناشی از تغییرات اقلیمی به‌ویژه در مناطق گرمسیری نیز تاثیر شدیدی برجمعیت حشرات داشته است.
محققان معتقدند که باتوجه به این‌که اکوسیستم‌های طبیعی، سیستمی بسته و کاملا به هم وابسته‌اند، کاهش جمعیت حشرات برزنجیره غذایی دیگر جانوران از جوندگان، خزندگان و ماهی‌ها گرفته تا پستانداران و انسان‌ها و تولید مثل گیاهان، اثر منفی مستقیمی دارد.
بنابراین با توجه به وابستگی بسیاری از گونه‌های پرندگان، خزندگان و ماهی‌ها بر حشرات به‌عنوان منبع اصلی غذایی، این گونه‌ها هم همانند ساختار دومینو، با نابودی یا کاهش جمعیت حشرات، در معرض انقراض قرار دارند.
باتوجه به این شرایط و با درنظر گرفتن حجم بالای تلفات در جانوران بزرگ‌تر که از قبل رخ داده، اکنون سوال مهم این است آیا سیاره ما در آستانه ششمین انقراض جمعی تاریخ خود قرار گرفته است؟
انقراض جمعی تاریخ چیست؟
گرچه انقراض گونه‌های گوناگون جانوری و گیاهی با یک روند ثابت و منظم به‌عنوان بخشی از فرایند تکامل، امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر در تاریخ زمین است اما گاهی بروز بعضی تغییرات گسترده محیطی در سطح جهان، سبب شده سرعت انقراض یک گونه گیاهی یا جانوری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. در چنین شرایطی جهان با پدیده جهانی یک انقراض گروهی (mass extinction) یعنی انقراض تعداد زیادی از گونه‌ها در سراسر کره‌زمین مواجه می‌شود. براساس فسیل‌های به‌دست آمده از انواع جانوران دریایی، به نظر می‌رسد که پدیده انقراض جمعی گونه‌های جانوری روی زمین، چه دردریا و چه در خشکی به گونه‌ای گاه به گاه رخ داده است. طبق شواهد زیستی و زمین‌شناختی، طی میلیون‌ها سال حیات روی سیاره زمین، پنج رویداد انقراض بزرگ شناسایی شده است که هر دوره آن بیش از نیمی از جانداران از بین رفته‌اند.
ششمین انقراض جمعی تاریخ؛ حشرات
از نظر دانشمندان علوم‌زیستی، عوامل شناخته‌شده‌ای که سبب وقوع پنج انقراض جمعی گونه‌ها در تاریخ زمین شده، بر اساس شواهد موجود، وقایعی چون برخورد شهاب سنگ‌ها، بروز سرمای شدید و یخبندان‌های طولانی و فوران‌های بزرگ آتش‌فشانی بوده است. درحالی که انقراض جمعی گونه‌ها درحال حاضر به‌ویژه درمورد حشرات مطرح شده، نه به دلایل طبیعی بلکه ناشی از فعالیت‌های انسانی است.
علاوه بر این بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که بروز انقراض جمعی درمورد حشرات ظرف یک قرن گذشته آغاز شده است اما به نظر می‌رسد که در دهه‌های اخیر سرعت بیشتری گرفته است.
60 درصد کاهش در 50 سال گذشته
فوق‌العاده بد است. با توجه به گستردگی پیامدها، بحران تنوع‌زیستی حتی از معضل تغییرات آب‌وهوایی هم بدتر و جدی‌تر است. از زمان آغاز شکل‌گیری تمدن بشری، انسان سبب از بین رفتن بیش از 83 درصد از پستانداران وحشی شده است. در 50 سال گذشته جمعیت پستانداران، پرندگان، خزندگان و ماهیان به‌طور متوسط 60درصد کاهش یافته است.
طبق بررسی‌های انجام شده بیش از 40 درصد ازگونه‌های وابسته به حشرات درحال کاهش هستند و یک سوم از آن‌ها در خطر انقراضند. نرخ انقراض درحشرات هشت برابر سریع‌تر از پستانداران، پرندگان و خزندگان است و سالانه از مجموع جمعیت حشرات به میزان 2.5 درصد کاسته می‌شود. درصورت ادامه این روند حشرات ظرف یک قرن کاملا از بین می‌روند.
اخیرا شواهدی از فروپاشی کامل جمعیت بعضی حشرات در کشورهای آلمان و پورتریکو گزارش شده است اما بررسی‌های گسترده‌تر نشان می‌دهد که این بحران درسطح جهانی گسترش دارد.
آبشارتغذیه‌ای پایین به بالا
بله در جهان ما بیش از یک میلیون گونه از حشرات وجود دارد درحالی که فقط 5.400 گونه پستاندار وجود دارد. علاوه براین حشرات سنگ بنای تمام اکوسیستم‌های زمین هستند. بدون حشرات با پدیده فاجعه‌باری مواجه می‌شویم که در اصطلاح علمی به آن «آبشارتغذیه‌ای پایین به بالا» می‌گویند. درواقع هرگونه عوارض ناشی از آسیب‌زدن به حشرات از طریق زنجیره‌غذایی به شکل تصاعدی به گونه‌های دیگر منتقل می‌شود و شبیه به دومینو حیوانات دیگر را نیز از بین می‌برد. درنهایت بدون وجود اکوسیستم‌های سالم، روشن است که آب‌وهوای سالم نیز درکار نخواهد بود.
کمبود اطلاعات درباره حشرات
کاهش جمعیت حشرات در مقایسه با چند دهه گذشته پدیده‌ای کاملا واقعی است اما دستیابی به اطلاعات علمی دقیق مستلزم تحقیقات درازمدت و بسیار دقیق است که تاکنون در سطح بسیار محدودی انجام شده است. حشرات موجوداتی بسیار کوچکند و اساسا شناسایی آن‌ها بسیار دشواراست.
علاوه براین در مقایسه با حیواناتی مثل فیل‌ها یا عقاب‌ها جذابیت کمتری دارند. بدتر از همه آن است که وقتی به اطلاعات بیشتری نیاز هست، محققان می‌گویند دوره‌های تحقیق وآموزش حشره‌شناسی تخصصی بسیار کوتاه هستند. علاوه براین جنگل‌های بارانی گرمسیری، پناهگاه بسیاری از گونه‌های کشف نشده‌اند، در نتیجه تخریب جنگل‌های بارانی گرمسیری ممکن است منجر به انقراض بسیاری از گونه‌ها شده باشد. درحالی‌که حتی ما از وجود آن‌ها اطلاع داشته باشیم. چنین عدم قطعیتی، برآورد ابعاد کامل بحران انقراض فعلی را مشکل می‌سازد.. تعیین مجموع تعداد انقراض‌هایی که در تنوع‌زیستی گوناگون در حال روی دادن است، دشوار است.
پروانه‌ها وزنبورها
آخرین بررسی‌های انجام شده براساس 73 مورد از تحقیقات برتر که تاکنون در زمینه کاهش جمعیت حشرات صورت گرفته، انواع پروانه‌ها به‌ویژه در معرض بیشترین و بدترین آسیب‌ها قرار گرفته‌اند. به‌عنوان مثال تعداد گونه‌های پروانه موجود در زمین‌های کشاورزی انگلستان طی سال‌های 2000 تا 2009 به میزان 58 درصد کاهش یافته است. این کشور به‌شدت از کاهش جمعیت حشرات آسیب دیده است.
وضعیت مشابهی درمورد زنبورها رخ داده است که طی سال‌های اخیر با کاهش جمعیت مواجه شده‌اند، رخ داده است. به‌عنوان مثال نیمی از مجموع جمعیت زنبورهایی که در سا 1949 در ایالت اکلاهما وجود داشت، تا سال 2013 نابود شده‌اند. تعداد کلنی زنبورها در امریکا طی همان سال شش میلیون بود که حدود 3.5 میلیون از این کلنی‌ها هم اکنون از بین رفته است.
افزایش حشرات فرصت‌طلب
بیش از 350 هزار گونه سوسک در جهان وجود دارد اما بعضی از این حیوانات ناخوانده هم از خطر انقراض درامان نمانده‌اند. با این حال دانش ما درباره بعضی از حشرات همانند مگس‌ها، شته‌ها، مورچه‌ها، جیرجیرک‌ها و مانند آن بسیار اندک است. کارشناسان می‌گویند دلیل وجود ندارد که فکر کنیم وضعیت آن‌ها از دیگر حشرات بهتر است. درعین حال نباید این پدیده زیستی را نادیده گرفت که همواره تعداد اندکی از گونه‌ها قادر به تطبیق دادن خود با شرایط هستند.
همچنین همیشه گونه‌هایی فرصت‌طلب هم هستند که در جای خالی دیگر گونه‌های منقرض شده از فرصت استفاده می‌کنند و با کاهش جمعیت حیوانات شکارچی، جمعیت آن‌ها افزایش می‌یابد. درعین حال جمعیت بعضی از حشرات نیز درشرایط تشدید گرمایش زمین رو به افزایش است. درواقع ادامه روند کنونی درکنار کاهش یا نابودی جمعیت حشراتی مانند زنبور و سنجاقک، سبب افزایش جمعیت حشرات مضری می‌شود که به‌عنوان انواع آفت‌های کشاورزی شناخته شده‌اند. محققان می‌گویند که فراوانی بعضی گونه‌ها، مثل مگس و سوسک، احتمالا بیشتر خواهد شد.
گرمایش جهانی حشرارت موذی را پرخورتر می‌کند
طبق بررسی‌هایی که در مجله ساینس منتشر شده درسطح جهانی حشراتی که به‌عنوان آفت برای محصولات کشاورزی و منابع غذایی انسان شناخته شده‌اند، حدود 20 درصد از کل محصولات کشاورزی را مصرف می‌کنند. که همزمان با افزایش گرمایش جهانی افزایش می‌یابد. این وضعیت برای منابع غذایی انسان شرایطی تهدیدآمیز است.
نکته جالب دراین بررسی این است که اساساهرچه دمای محیط بالاتر رود، متابولیسم حشرات نیز افزایش می‌یابد و این سبب می‌شود که حشرات بیش از پیش غذا بخورند. درنتیجه چرخه زندگی آن‌ها و نیز چرخه تولید مثل آن‌ها هم تسریع می‌شود. درنتیجه شاهد افزایش تولید مثل این حشرات خواهیم بود که خطری جدی برای مواد و محصولات کشاورزی است.
این مطالعه می‌گوید: «با هر درجه سانتیگراد، افزایش دمای جهان که بالاتر از میانگین تاریخی جهانی است، میزان اتلاف محصولات کشاورزی همانند گندم، ذرت و برنج را حشرات و آفات کشاورزی 10 تا 25 درصد افزایش می‌دهند. روشن است که مناطق کشاورزی مختلف درسراسرجهان، به ویژه در ایالات متحده و اروپای غربی به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. دانشمندان می‌گویند که این وضعیت می‌تواند کشاورزان را بیش از گذشته به استفاده از آفت کش‌ها وادار کند که نتیجه آن نابودی هرچه بیشتر حشراتی چون زنبور و پروانه‌هاست.
«کورتیس دویچ»، استاد شیمی و اقیانوس شناسی در دانشگاه واشنگتن و یکی از پژوهشگران این تیم تحقیقاتی می‌گوید: «با توجه به چنین حجم بالایی از اتلاف محصولات کشاورزی، می‌توان گفت که حشرات مزاحم تقریبا از هر هشت عدد نان، یکی را قبل از این‌که حتی به شکل نان درآیند، خورده‌اند.»
چه می‌توان کرد؟
محققان می‌گویند: «اگر ما روش‌های تولید موادغذایی خود را تغییر ندهیم حشرات طی چند دهه آینده به کلی از بین می‌روند و پیامدهای چنین اتفاقی برای سیاره به‌شدت فاجعه‌بار است.»
درنهایت افزایش جمعیت انسانی و میزان بهره‌گیری از زمین برای تامین موادغذایی، مصرف انرژی و کالاهای دیگر مشخص می‌کند که حیات‌وحش تا چه اندازه از دست رفته است. از دیگر سو درشرایط کنونی محافظت از فضاهای بکر و وحشی برای بقای حیات‌وحش به همان اندازه کاهش آثار مخرب فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و شیمیایی اهمیت دارد. مقابله با تغییرات اقلیمی هم به‌ویژه برای بسیاری از گونه‌های حشرات در مناطق استوایی بسیار مهم و حیاتی است. توجه به تمامی این موارد مستلزم اقدامات سیاسی و سیاستگذاری‌هایی است که طیف وسیعی از فعالیت‌ها و روش زندگی انسان‌ها را ازکاهش مصرف گوشت و محصولات لبنی تولید شده درمزارع دامپروری صنعتی گرفته تا کاهش سفرهای هوایی دربرمی‌گیرد.
