قبل از اینکه درباره نقش رسانه در برجسته کردن آسیب های اجتماعی در حوزه های مختلف و به ویژه حوزه کودکان صحبت کنیم باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که رسانه به تناسب جامعه ای که در آن حضور دارد می تواند نقش های متفاوتی را ایفا کند.در کشور ما رسانه نقش بسیار پررنگی را در فعالیت در حوزه آسیب های اجتماعی دارد و این نقش پررنگ را در نبود جامعه مدنی و احزاب به عهده گرفته و می توان گفت جای خالی آنها را پر کرده است. برای مثال در حوزه کودکان رسانه نقش زیادی در بازتاب مشکلات و مسائل آنان دارد. این مساله شاید در سایر جوامع هم وجود داشته باشد ولی در جامعه ما به دلیل اینکه فعالان عرصه مدنی نمی توانند به رسانه دسترسی داشته باشند، نقش رسانه پررنگ تر می شود.
** کمک رسانه های نوشتاری به فعالان مدنی
فعالان مدنی در کشور ما چندان جایگاه مشخصی ندارند و به همین دلیل دسترسی آنها به رسانه ملی با مشکل مواجه است و سهم پررنگی برای آنها در نظر گرفته نشده است.
رسانه ای که به نهادهای مدنی در حوزه کودکان کمک کرد رسانه های نوشتاری بودند و جدیدا هم فضای مجازی در این عرصه کمک های خوبی کرده است. یک پایه اساسی حساس کردن جامعه نسبت به آسیب های حوزه کودکان دست رسانه ها بوده است. رسانه ها در بازتاب شرایط کودکان، در پرونده های کودک آزاری و در مواردی که قوانینی مطرح بود، کمک زیادی به فعالان این حوزه کردند و توانستند جای خالی بسیاری از مسائل را در جامعه ما پر کنند. به نظر من تا همین لحظه هم از این نظر رسانه ها در این زمینه فعالیت های خوبی داشته اند، البته این فعالیت های مثبت و سازنده از سوی تمام رسانه ها پیگیری نشده است و تنها بخشی از رسانه ها این رسالت را برای خود قائل بوده اند و در این زمینه قدم های مثبتی برداشته اند.
هر چند که این همکاری نوپا و معطوف به دو سه دهه اخیر است اما وجود این همکاری جای امیدواری دارد و نویدبخش آینده ای بهتر است. البته در حوزه کودکان انتظاری که می رود این است که همکاری ها از این بیشتر باشند. تجربه نشان داده است مسائلی که به رسانه ها راه می یابند و در آنجا به بحث گذاشته می شوند، می توانند راه را برای یک فعالیت و حرکت تأثیرگذار در این زمینه باز کنند.
زمانی که یک مساله به رسانه راه می یابد جامعه نسبت به آن حساس می شود و تلاش ها برای تغییر و اصلاح امور آغاز می شوند و همین باعث شکل گیری حرکت های ماندگاری می شود. برای نمونه می توان به پرونده آرین گلشنی در دهه هفتاد اشاره کرد. راه یافتن این مساله به رسانه و طرح مشکلاتی که وجود داشت باعث شد قوانین این حوزه و به ویژه قانون حضانت تغییر پیدا کنند و در آنها تجدیدنظری جدی صورت گیرد. تغییری که در این زمینه روی داد مدیون بازتاب رسانه ای آن بود. مورد بعدی که در این زمینه حائز اهمیت است و بازتاب رسانه ای آن نقش زیادی در تدوین قانون در این زمینه داشت، بازتاب کودک آزاری ها در رسانه ها بود که باعث شد جامعه نسبت به این مساله واکنش نشان دهد و راه برای تدوین قانون برای پیشگیری و مقابله با کودک آزاری باز شود.
به نظر من اگر بخواهیم نقش رسانه را در جامعه ایران مورد واکاوی قرار دهیم باید بگوییم که رسانه ها یک نقش مهم و پررنگ در بازتاب شرایط کودکان و حساس سازی جامعه به عهده دارند و از طریق رسانه این امکان به وجود می آید که مشکلات و مسائلی که در این زمینه وجود دارد به گوش مسئولان برسد و همین آگاه شدن مسئولان از مشکلات باعث می شود اقدامات در این زمینه فزونی بگیرد. فشاری که جامعه برای تغییر برخی از مسائل و تدوین و اصلاح برخی قوانین می آورد از طریق رسانه ها اعمال می شود. به همین دلیل است که رسانه در جامعه ما با توجه به شرایط و محدودیت هایی که برای فعالان جامعه مدنی وجود دارد، نقشی متفاوت و پررنگ تر یافته است.
** استفاده درست از فرصت فضای مجازی
در فعالیت برای برجسته کردن آسیب های اجتماعی و به ویژه آسیب های حوزه کودکان، علاوه بر رسانه های رسمی که وجود دارند نقش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هم قابل تأمل است. شبکه های اجتماعی روند اطلاع رسانی را تشدید کرده اند و باعث شده اند که اطلاعات در کمترین زمان در جامعه جریان یابند. شبکه های جدید، بسیاری از مشکلات فعالان حوزه کودک را در اطلاع رسانی رفع کرده اند.
برای نمونه ما به عنوان فعال کودک زمانی که می خواستیم از شرایط کودکان در شهرستان ها و روستاهای کوچک و مناطق دورافتاده آگاه شویم و مسائل آنها را بشناسیم با مشکلات متعددی مواجه بودیم. برای اینکه بتوانیم از وضعیت این کودکان اطلاع یابیم لازم بود یا به محیط برویم و یا اینکه در آنجا دفتری داشته باشیم که بتواند ما را از وضعیت این کودکان و شرایط آنها آگاه کند، اما شبکه های اجتماعی جدید بستری را به وجود آورده اند که بدون حضور در محل هم می توان از بسیاری از مسائل و مشکلات آگاه شد. این شبکه ها ارتباط نزدیک تر و بیشتر فعالان این حوزه را تشدید کرده اند و باعث شده اند فعالیت ها در این زمینه فزونی یایند. تبادل اطلاعات بین فعالان این حوزه به شدت افزایش یافته است. در جریان این تبادل اطلاعات تجارب و دانسته هایی جا به جا می شوند که راه را برای یافتن راه حل های سازنده و موثر باز می کنند.
زمانی که یک تجربه و راه حل در این فضا به اشتراک گذاشته می شود باعث می شود فعالانی که تازه وارد این حوزه شده اند از آن استفاده کنند و در عین حال احتیاجی به برداشتن گام هایی که ما در گذشته برداشته ایم نداشته باشند و مسیر متفاوتی را طی کنند و از این طریق بتوانند به نتایج بهتری هم برسند. به نظر من جامعه مدنی حوزه کودکان با وجود تمام کم و کاستی هایی که دارد و حتی شاید نحوه درست استفاده از این فضا را هنوز به طور کامل نداند، ولی با این وجود حضور در این فضا یک امکان را ایجاد کرده است که ارتباط گیری، تبادل تجربه و پیدا کردن راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت از مزایای حضور در آن است. به همین دلیل به نظر من تبادل اطلاعاتی که در این فضا صورت می گیرد بسیار حائز اهمیت است و می تواند فرصت های دیگری را هم در آینده خلق کند که به بهبود شرایط در این زمینه کمک کند.
*منبع: روزنامه آرمان، 19 اسفند 1394
