دنیای پنهان زیر لاک‌های صخره‌ای
این جانوران که قدمت و تاریخ حضورشان در زمین حتی از دایناسورها هم بیشتر است، بیش از 200میلیون سال است که در سراسر زمین پراکنده شده‌اند. درواقع لاک‌پشت‌ها خیلی پیش‌تر از تمام خانواده خزنده‌ها، مارها و سوسمارها روی زمین زندگی می‌کرده‌اند.
اما دلیل مهم که سبب چنین قدمتی برای لاک‌پشت‌ها شده طول عمر طبیعی آن‌هاست. یک لاك‌پشت بالغ در اقیانوس هند که در پنجاه‌سالگی صید شد، توانسته است تا 152 سال دیگر هم در اسارت زندگی کند.
پوسته یا سنگ لاک‌پشت‌ها که از 50 استخوان مختلف ساخته شده، کارکردهای مختلفی دارد. مثلا به‌عنوان ستون فقرات و قفسه سینه حیوان عملکرد خود را دارد و هم با توجه به حفاظ استخوانی و غضروفی‌اش همانند سپری از حیوان در برابر حیوان‌هاي شکارچی محافظت می‌کند. بعضي گونه‌های لاک‌پشت می‌توانند برای حفاظت بهتر سر خود را هم به درون پوسته خود فرو ببرند. پوسته یا سنگ لاک‌پشت‌ها همزمان با رشد لاک‌پشت، رشد و بزرگ‌تر می‌شود.
اما کار لاک‌ها به این محدود نمی‌شود. لاک‌پشت‌ها با کمک لاک‌های صخره‌ای‌شان که حامل تعداد زیادی از دنباله عصبی است، از قدرت بینایی و لامسه بسیار پیشرفته‌ای برخوردارند. علاوه بر این لاک‌پشت‌ها حس بویای و شنوایی قدرتمندی هم دارند که به آن‌ها در شکار غذا یا فرار از شکارچیان بسیار کمک می‌کند.
لاک‌پشت‌ها برای تامین امکانات مناسب در چرخه رشد و تکثیرشان به آب و هوای معتدل نیاز دارند. آن‌ها تمایلی به زندگی در آب‌های سرد ندارند و از این رو بیشتر آن‌ها در تمام قاره‌های جهان به جز قطب جنوب پراکنده‌اند.
برخی لاک‌پشت‌ها گوشتخوار و برخی گیاهخوار هستند و بعضي گونه‌های خاص هم هستند که گیاهخوار و گوشتخوار هستند اما درواقع نوع تغذیه هر لاك‌پشت به محیط‌زیست آن‌ها بستگی دارد. لاك‌پشت‌های ساکن در نواحی خشکی بيشتر از سوسک‌ها، میوه‌ها وعلف‌ها تغذیه می‌کنند. در حالی که لاك‌پشت‌های ساکن در زیر دریا از هر چیزی که به‌دست آورند از جلبک گرفته تا ماهی مرکب و ژله ماهی تغذیه می‌کنند.
بعضي انواع لاک‌پشت‌ها در طول فصل‌های خاصی به خواب زمستانی می‌روند. این نوع خزندگان می‌توانند اکسیژن را از طریق منافذ پوستی‌شان در ناحیه گردن و زیر بغل جذب کنند. این موضوع به آن‌ها امکان می‌دهد برای دوره‌های طولانی در زیر آب‌ها فرو رفته و بمانند. در این مدت لاک‌پشت‌ها به خواب زمستانی فرو می‌روند.
مهم‌ترین عامل انقراض لاكپشتها
گرایش فزاینده انسان‌ها به ساخت خانه، جاده و هتل در مناطق ساحلی و تجمع گردشگران در سواحل دریا یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد فشار بر لاك‌پشت‌های مادر است که به تدریج به جای نواحی سابقا بکر برای تخم‌گذاری و پرورش نوزادان، اکنون مجبورند خانه و محیط‌زیست امن خود را ترک کنند. این درحالی است که پدیده تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها خود یکی از جاذبه‌های گردشگری در این نواحی به شمار می‌رود.
تجمع انبوه زباله در سواحل هم معضل دیگری ناشی از هتل‌سازی و ساخت‌وسازهاست. انبوه این زباله ها به‌ویژه انبوه زباله‌های پلاستیکی علاوه بر این‌که سبب مسمومیت آب‌ها می‌شود، سبب کاهش زمین کافی برای آشیانه‌سازی لاک‌پشت‌ها هم شده است.
شکار لاک‌پشت‌ها و تخم آن‌ها برای مصرف به‌عنوان غذا یکی دیگر از دلایل انقراض آن‌هاست. در برخی فرهنگ‌ها این باور غلط وجود دارد که تخم لاك‌پشت سبب افزایش قدرت باروري و فرزندآوری می‌شود. در حالی که صحت چنین ادعایی از نظر علمی به هیچ‌وجه اثبات نشده است. بلکه برعکس تحقیق‌هاي پزشکی نشان داده است که تخم لاك‌پشت 20برابر بیشتر از تخم‌مرغ کلسترول دارد که برای سلامتی قلب و عروق انسان بسیار مضر است.
شکار لاک‌پشت‌ها برای استفاده از لاک آن‌ها در صنایع دستی و تزئینات هم عامل مهم دیگر در این زمینه است. به یاد داشته باشید که هر تکه تزئینی و صنایع دستی ساخته شده از لاک لاک‌پشت‌ها به معنی مرگ یکی از آن‌ها در اقیانوس بوده است.
تغییرات آب وهوایی و گرم شدن آب‌ها هم عامل دیگری در کاهش تعداد لاك‌پشت‌هاست . طبق یافته‌های علمی هنگامی که لاک‌پشت‌ها آشیانه خود را در سواحل ایجاد می‌کنند، درصورتی که آب‌گرم باشد، تخم‌ها مبدل به لاك‌پشت ماده و اگر آب سرد باشد مبدل به لاك‌پشت نر می‌شوند. طبق بررسی‌های صورت گرفته تغییرات آب و هوایی و گرم شدن آب‌ها ظاهرا سبب اختلال در نظم هورمونی در دوران مهمی از تعیین جنسیت جنین لاک‌پشت‌ها شده و این مسئله خود بر جمعیت آن‌ها اثر منفی داشته است.
دلایل کاهش تعداد لاک‌پشت‌ها در جهان عمدتا عبارتند از تخریب زیستگاه ناشی از ساخت‌وساز، صید و سوءاستفاده از آن‌ها به برای تهیه غذا و تزئینات و اخیرا انتشار انواع بیماری و بالاخره تغییرات آب‌وهوایی است.
وضعیت جهانی لاک‌پشت‌ها و نقش اکولوژیکی آن‌ها
اکنون بازمی‌گردیم به یافته‌های علمی درباره وضعیت جهانی لاكپشتها که در مجله «بایوساینس» BioScience منتشر شده است.
به گفته «جفری لوویچ» یکی از نویسندگان این مقاله هدف از این بررسی‌ها ارائه تصویر همه‌جانبه‌ای از وضعیت این حیوان‌هاي شاخص جهانی به مدیران ذخایر آبی - خاکی جهان و آثار و عواقب آن بر محیط‌زیست در صورت ادامه روند کاهش در جمعیت این‌گونه‌ها، بوده است. زیرا لاک‌پشت‌ها نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت محیط‌های طبیعی از تالاب‌ها و سواحل دریا و آب‌های زیرزمینی و اکوسیستم‌های دریایی گرفته تا بیابان‌ها دارند.
بنابراین کاهش این جانوران می‌تواند منجر به آثار منفی گسترده‌ای درزندگی گونه‌های دیگر و از جمله انسان شود. آثار و عواقبی که معمولا بلافاصله آشکار نمی‌شوند. این آثار طیف وسیعی از فعالیت‌ها را در برمی‌گیرد. از تامین غذای سالم برای انسان گرفته تا انتشار دانه‌های گیاهی و ایجاد زیستگاه‌های مناسب برای بقا و تولید مثل دیگر گونه‌های جانوری را شامل می‌شود.»
همچنین جلب توجه عمومی به این‌که چگونه فعالیت‌های انسانی باعث کاهش بسیاری از گونه‌های حیات وحش در جهان می‌شود و سپس تشویق عموم انسان‌ها به مشارکت در فعالیت‌هایی که برای حفظ این میراث ارزشمند به‌عنوان بخشی از گنجینه طبیعی در جریان است، هدف دیگر محققان بوده است.
لاک‌پشت‌ها شاید یکی از مهم‌ترین بازیگران در اکوسیستم و شبکه‌های تامین غذا برای گونه‌های مختلف انسانی، گیاهی و جانوری باشند. آن‌ها می‌توانند گیاهخوار، گوشتخوار یا همه چیز خوار باشند. لاک‌پشت‌ها زندگی طیف وسیع و متنوعی از گونه‌ها را از نظر منبع غذایی‌شان تحت‌تاثیر قرار می‌دهند چراکه عادات و تنوع غذایی‌شان سبب شده که بر ساختار دیگر گونه‌های طبیعی در زیستگاه‌های خود نفوذ و اثر گذاری مستقیم داشته باشند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی لاک‌پشت‌ها این است که در بعضي گونه‌ها تولید مثل انبوه صورت می‌گیرد به نحوی که آن‌ها می‌توانند صدها پوند لاك‌پشت را در هر هکتار متولد کنند. اهمیت اکولوژیکی این موضوع فقط به دلیل همین تراکم انبوه تولید مثل آن‌هاست زیرا چنین حجم بالایی از بچه لاک‌پشت‌ها یا تخم لاک‌پشت‌ها، به معنی مقادیر بالایی از موادغذایی برای ارگانیسم‌های حیاتی دیگر است که بيشتر از لاک‌پشت‌ها یا تخم آن‌ها تغذیه می‌کنند.
اما لاک‌پشت‌ها از نظر ادامه بقا، انتشار و تنوع‌زیستی گیاهان هم بسیار اهمیت دارند. آن‌ها در فعالیت‌های خود برای ادامه بقا سبب پراکنده شدن دانه‌های گیاهی مختلف می‌شوند. درواقع بسیاری از گیاهانی که توسط لاک‌پشت‌ها بلعیده می‌شوند، از دستگاه گوارش آن‌ها سالم بیرون می‌آیند و به این وسیله در مناطق دورتری پراکنده می‌شوند. علاوه بر این برخی گونه‌های گیاهی هستند که نرخ رشد و جوانه‌زنی آن‌ها به‌شدت وابسته به همین چرخه است. یعنی پس از خوردن دانه گیاه و دفع آن توسط لاكپشتها، میزان رشد و جوانه‌زنی بالاتری نشان می‌دهند.
بعضی لاک‌پشت‌ها همانند گونه‌ای که در بیابان‌های خشک جنوب غربی و شرقی آمریکا زیست می‌کنند، به دلیل ایجاد حفره‌های عمیق زیستگاه مناسبی برای تولید مثل یا اسکان دیگر گونه‌ها فراهم می‌کنند. مثلا «لاك‌پشت نقب‌زن» در آمریکای جنوب شرقی می‌تواند حفره‌ها و تونل‌هایی عمیق‌تر از 30 پا ایجاد کند. این حفره‌ها هم سبب افزایش و رشد تنوع گیاهی در محل ورود این حفره‌ها می‌شود و هم توسط هزاران گونه دیگر مانند عنکبوت، حشرات، مارها، دوزیستان و انواع خزندگان و هم توسط خرگوش، روباه و حتی گربه دم‌کوتاه آمریکایی، به‌عنوان لانه و زیستگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به گفته «جاش انن» یکی دیگر از محققان تیم پژوهشی موسسه حفاظت از اکواریوم تنسی، اهمیت لاک‌پشت‌ها به ویژه لاك‌پشت‌های موجود در آب شیرین، درک نشده است درحالی‌که نرخ هشدار ناپدید شدن لاک‌پشت‌ها می‌تواند به گونه‌ای عمیق کارکرد اکوسیستم‌های مختلف و هم ساختار تمامی جوامع اکولوژیکی را در سراسر جهان مختل کند.
وی تاکید دارد که با توجه به تاریخ طبیعی و نقش این لاک‌پشت‌ها باید به اهمیت و تاثیر آن‌ها بر محیط‌زیست و هم مخاطراتی که نابودی آن‌ها در پی دارد آگاه شد که جهان بدون آن‌ها چگونه خواهد شد. درغیر این صورت نسلی که به‌تازگی متولد می‌شود، فقدان این گونه‌های مهم اکولوژیک را امری عادی تلقی خواهد کرد.
